باشگاه خبری فراساحل: حدود چهار سال از امضای قراردادهای پژوهشی توسعه فناورانه میدان‌های نفتی با دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی کشور می‎گذرد و کمتر از یک سال پیش نیز پنج قرارداد پژوهشی برای توسعه زیرساخت‎های علمی و فناوری در کشف منابع هیدروکربوری با دانشگاه‎ها امضا شد. حالا ابراهیم طالقانی، سرپرست مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران می‎گوید این شرکت برای بهره‎‏مندی از ظرفیت مراکز تحقیقاتی در بهینه‎سازی واحدهای بهره‎برداری هم برنامه دارد و احتمالا قراردادهای آتی پژوهشی با این محور امضا خواهد شد. می‎پرسم «آیا این قراردادها که از حیث تحکیم پیوند صنعت و دانشگاه، به صنعت نفت وجهه خوبی داده، در عمل هم همانقدر اثرگذار بوده است؟» و او پس از ارائه توضیحات یادآور می‌شود: «ارتباط صنعت نفت با دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی در برخی طرح‌ها به قدری محکم شده که حتی اگر دانشگاه هم دیگر نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمی‎آید. نفت روی توان آنها حساب باز کرده‎ است.» اگر شما نیز چنین پرسشی از ذهن‌تان گذشته است، توضیحات طالقانی را دراین گفت‎وگو بخوانید:

قراردادهای پژوهشی توسعه فناورانه ۹ میدان نفتی در چه مرحله‎ای است؟
کار در برخی میدان‌ها مثل سروش و آزادگان از پیشرفت مناسب‎تری برخوردار است و در دیگر میدان‌ها نیز در حال پیشروی است. خب این نخستین تجربه ما در انعقاد قراردادهای پژوهشی کلان و مدت‎دار (۱۰ سال) به شمار می‎رفت و طبیعی بود تا کار روی روال بیفتد، با وقفه‎هایی روبه‎رو شویم، اما همین تجارب، مسیر قراردادهای پژوهشی بعدی را تسهیل کرد، به طوری که قراردادهای اکتشاف‎محور تقریبا مطابق با زمانبندی پیش می‎رود و فاز نخست غالب این قراردادها تا پایان سال نهایی می‎شود.

منظور از پیشرفت بهتر طرح‎های سروش و آزادگان چیست؟
در میدان سروش، فاز نخست و دوم طرح پایان یافته و در شرف ورود به فاز سوم کار هستند. فاز دوم طرح میدان آزادگان هم به‌زودی پایان می‎یابد. در مجموع روال به این شکل است که فاز نخست به شناخت میدان اختصاص دارد و فاز دوم به شکل‎گیری یا بررسی مدل توسعه. در فاز سوم آزمایش‎های لازم انجام می‎شود و در فاز چهارم، ترکیبی از مدل با آزمایش‎ها در دستور کار قرار می‎گیرد. فاز پنجم هم فاز پایانی است. 

دانشگاه سهند در میدان سروش به چه گزینه‎هایی به عنوان گزینه‎های بهینه ازدیاد برداشت دست یافته؟
در این طرح، تزریق گاز و تزریق پلیمر به عنوان بهترین گزینه‎ها انتخاب شدند و بررسی‎ها برای انتخاب روش بهینه‎تر ادامه دارد. دانشگاه سهند در بحث تزریق گاز از دانش و توان کافی برخوردار است، اما از آنجا که برای نخستین بار در میدان سروش (زیر نظر شرکت نفت فلات قاره ایران) شاهد آزمایش‎های تزریق پلیمر هستیم، دانشگاه سهند از مشاوره و همراهی شریک خارجی خود برای تامین تجهیزات و انتقال فناوری به منظور انجام این آزمایش‎ها بهره‎مند می‎شود. بنابراین در پایان طرح، حتی اگر روش تزریق گاز به عنوان روش بهینه انتخاب شود، باز هم با انجام این پروژه، دانشگاه موفق به انتقال فناوری و تامین تجهیزات آزمایشگاهی خود برای انجام آزمایش‎های تزریق پلیمر شده است.

پیشرفت کار در طرح پژوهشی آزادگان چگونه است؟ گویا ارتباط خوبی هم بین انستیتو نفت دانشگاه تهران با متولیان طرح در متن برقرار است.
دقیقا همین‌طور است. این ارتباط به نحوی است که نمایندگانی از انستیتو نفت دانشگاه تهران در شرکت متن مستقر شده‎اند و حداقل ماهی دو بار، جلسات مشترک و مفصلی با استفاده از ویدئواسکایپ بین نمایندگان انستیتو، شرکت متن و مشاور خارجی برگزار و نتایج مطالعات در میدان استفاده می‌شود. نتایج این طرح قابل توجه بوده است و می‎تواند تاثیر قابل‎توجهی در کاهش ریسک فعالیت‎های توسعه‎ای میدان داشته باشد. دانشگاه تهران هم‌اکنون به عنوان بازوی پژوهشی شرکت متن در طرح آزادگان فعال است و به قدری این ارتباط علمی مؤثر واقع شده که دیگر حتی اگر دانشگاه هم نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمی‎آید.

کار در ۶ میدان‎ تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب در چه مرحله‎ای است؟
فاز نخست هر ۶ طرح (منصوری، بی‎بی‎حکیمه، کرنج، کوپال، اهواز و گچساران) در شرف پایان است، البته میدان منصوری پیشرفت بهتری نسبت به پنج طرح دیگر دارد.

و دارخوین؟
در دارخوین (تحت نظر شرکت نفت و گاز اروندان) کار بزرگی در دست اقدام است و آن این‌که طرح پژوهشی درصدد ایجاد و آزمایش سیستم ردیاب گاز تزریقی برآمده تا از این طریق، مشخص شود گاز پس از تزریق چه مسیری را طی می‎کند. البته ردیابی گاز تزریق شده در مایع، معمول است اما می‏‌خواهیم به سامانه‎ای برای ردیابی گاز پس از تزریق در گاز دست یابیم که دانشگاه امیرکبیر به عنوان دانشگاه طرف قرارداد در این طرح به این منظور در تلاش است و امیدواریم در آینده نزدیک، مرکزی با این شرح کار در این دانشگاه ایجاد شود تا بتواند ارائه‎دهنده این خدمت باشد. افزون بر این، به دنبال راه‎اندازی مرکز پیشرفته آنالیز رسوب آسفالتین در دانشگاه امیرکبیر هستیم که در صورت تصویب در کمیته راهبری، در دستور کار قرار می‎گیرد. در صورت راه‎اندازی چنین مرکزی، می‎توان به بررسی و رفع معضل رسوب آسفالتین در بسياری از میدان‌ها به‌ویژه میدان‌های غرب کارون ورود کرد.

صحبت از همکاری با مشاوران خارجی طرح‎ها شد. این همکاری‎های پژوهشی در سایه تحریم‎ها کمرنگ نشده؟
نمی‎توان گفت تحریم هیچ تأثیری نداشته است. به هر حال نگرانی را در رفتار شرکت‎های مشاور خارجی می‎توان حس کرد، اما در عین حال تمایل بسیاری به ادامه همکاری دارند و با وجود نگرانی‎ها، این همکاری‎ها کمابیش ادامه دارد.

تاثیرگذاری این طرح‎های فناورانه را در ارتقای سطح علمی دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی چگونه ارزیابی می‎کنید؟
همانطور که به‌طور مثال به برنامه ایجاد سامانه ردیابی تزریق گاز و شکل‎گیری مرکز آنالیز رسوب آسفالتین در دانشگاه امیرکبیر یا ارتقای سطح علمی دانشگاه سهند به منظور تزریق پلیمر در میدان سروش اشاره کردم، اینها رویدادهایی است که در سایه همین تعامل پژوهشی شرکت ملی نفت ایران با دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی در حال انجام است. ضمن این‎که در جریان اجرای همین قراردادهای میدان‎محور، مصمم به ایجاد شبکه آزمایشگاهی در کشور شده‎ایم. در سطح دانشگاه‎ها و حتی شرکت‎های خصوصی، آزمایشگاه‎هایی در حوزه بالادستی صنعت نفت فعالیت می‎کنند که بعضا از فعالیت‎های مشابه آزمایشگاه‎های دیگر در زمینه فعالیت‌شان بی‌‏خبرند. این کمبود اطلاعات سبب می‎شود مقدار زیادی دارایی فیزیکی و ثروت بی‎استفاده بماند؛ در صورتی که اگر شناخت کافی نسبت به داشته‎های آزمایشگاهی کشور در بخش بالادست داشته باشیم، هم از موازی‎کاری‎ها جلوگیری می‎شود، هم در زمان و هزینه و ... صرفه‎جویی خواهد شد و در نتیجه بهره‎وری کار افزایش می‎یابد.

این کار را کلید زده‎اید؟
به‌زودی آغاز می‎شود. در وهله نخست، میزان دارایی‎های هر آزمایشگاه مشخص می‎شود و بعد توان تکنیسین‎ها و ساعات خالی دستگاه‎ها و دیگر جزئیات کاری هر آزمایشگاه. در مرحله دوم، معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت استانداردهای آزمایشگا‎هی را اعلام می‎کند و مراکز آزمایشگاهی که مایل باشند در طرح‎ها و پروژه‎های صنعت نفت همکاری داشته باشند، برای فعالیت در قالب استانداردهای تعیین شده از سوی وزارت نفت باید توان خود را ارتقا دهند. بنابراین هدف این است که در چهار سال آینده، آزمایشگاه‎های بالادستی، هم دارای گواهی باشند و هم به یکدیگر خدمات ارائه دهند. تکمیل و تجهیز آزمایشگاه‎های دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی طرف قرارداد با نفت در همین قراردادهای فناورانه هم از دیگر دستاوردهای همکاری صنعت و دانشگاه در ۹ میدان بوده است. افزون بر این، ما از دانشگاه‎ها به انحای مختلف حمایت می‎کنیم. به‌طور مثال به‌تازگی آزمایشگاه میکروسکوپی دانشگاه شهید بهشتی با حمایت نفت به مدرن‎ترین دستگاه‎های میکروسکوپی تجهیز شده است.

درباره نحوه اثرگذاری این همکاری‎های مشترک بر سطح علمی دانشگاه‎ها توضیح دادید؛ این همکاری‎ها در بهبود فضای کاری، ایجاد نشاط و شادابی بین دانشجویان و افزایش انگیزه‌‏های آنان هم موثر بوده است؟
این هدف را از طریق برگزاری مسابقات دانشجویی دنبال می‏‌کنیم. به‌طور مثال هم‌اکنون در دانشگاه امیرکبیر مسابقه‎ای با موضوع مطالعه مخزن در حال برگزاری است که تاکنون ۲۸ گروه از دانشگاه‌‏های مختلف ثبت‎نام کرده‎اند و با اعلام نتایج آن تا پیش از پایان سال، به گروه‎های اول تا سوم جوایز اعطا می‏‌شود. یا پارسال مسابقه ارائه فرمول سیال حفاری را برگزار کردیم که با استقبال بسیاری مواجه شد. جالب است بدانید برندگان آن مسابقه، هم‌اکنون در این زمینه فعالیت می‎کنند و کسب‎وکارشان را با همین محور پیش می‎برند. ما گاهی ایده اولیه را طرح و گاهی از ایده‎های دانشگاه‎ها با چنین محورهایی استقبال و حمایت می‎کنیم و معتقدیم این ایده‎ها می‎تواند بعضا بازار کار خوبی را پیش‌روی دانشجویان و فارغ‎التحصیلان قرار دهد. هم‌اکنون رابطه خوبی بین مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران با شرکت‎های دانش‎بنیان و فعالان استارتاپ‎ها شکل گرفته است و با توجه به تغییر پارادایم‎های پژوهشی دنیا، تاکید داریم که خود را با این تغییر پارادایم منطبق کنیم.

قراردادهای اکتشاف‎محور در چه مرحله‎ای قرار دارند؟
بسته نخست هر پنج قرارداد در مراحل پایانی است و احتمالا تا پایان سال، فاز اول که با هدف تولید نقشه راه در دستور کار دانشگاه‎ها قرار دارد نهایی می‎شود. تجربه قراردادهای میدان‎محور در این قراردادها به کمک‎مان آمد و کار با سرعت بیشتری پی گرفته شد. دانشگاه‎ها نیز همکاری بسیار خوبی داشته‎اند و بی‌شک خروجی‎های نهایی این قراردادها به بهبود فرایندهای اکتشافی در کشور کمک می‏‌کند. آنچه به عنوان نقشه راه هر یک از پنج قرارداد اکتشاف‎محور اعلام شود، برنامه کاری این قراردادها را در سال آینده مشخص می‎کند.

و آیا فکر می‎کنید امضای قراردادهای پژوهشی دیگری هم در این سطح در پیش باشد؟
بله. فکر می‎کنم سومین گام ما در قراردادهای پژوهشی کلان در بخش بالادست صنعت نفت، امضای قراردادهایی با مراکز تحقیقاتی با محوریت بهینه‎سازی واحدهای بهره‎برداری نفت باشد که این برنامه در دستور کار یک سال آینده پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران قرار دارد.