باشگاه خبری فراساحل: فرمانده کارخانجات نیروی دریایی ارتش گفت: پروژه بعدی ما شناوری خواهد بود که اندازه ناوهای ما را از ۹۷ متر به ۲۰۰ متر می‌رساند.  به گزارش باشگاه خبری فراساحل و به نقل از فارس، کارخانجات نیروی دریایی ارتش ازجمله مهمترین مراکز پشتیبانی از یگان‌های نداجا در حوزه‌های سطحی و زیرسطحی است که کار خود را در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب با تمرکز برروی تعمیرات آغاز کرد و امروز به بزرگترین مرکز تعمیرات و نیز «ساخت» دریایی در نیروهای مسلح تبدیل شده است. این مرکز با بکارگیری متخصصین جوان ایرانی در حوزه های مختلف مرتبط با صنایع دریایی، تعمیرات اصلی، تجهیز و ساخت انواع یگان ها رابرعهده دارد که شاید شناخته‌شده ترین محصول آن ناوشکن جماران در سال 88 باشد. تعمیرات اساسی انواع زیردریایی‌های ازجمله زیردریایی های کیلوکلاس ایران نیز طی سال‌های اخیر در این مرکز صورت گرفته که یکی از دستاوردهای مهم نداجاست.
گفتگویی که در ادامه مشاهده می‌فرمائید، گفتگویی تفضیلی با امیر دریادار دوم علیرضا شیخی فرمانده کارخانجات نداجا است که در آن به بررسی بیشتر اقدامات این مجموعه و برنامه‌های آینده آن پرداخته است:

سهند بزودی می‌آید

* آنچه ما می‌دانیم و شنیدیم این است که در گذشته، کارخانجات و مراکزی شبیه به این، بیشتر بر روی تعمیرات متمرکز بودند، از چه زمانی و چرا موضوع ساخت در دستور کار قرار گرفت؟

+ کارخانجات نیروی دریایی ارتش یکی از بزرگترین مراکز و پایگاه‌های تعمیر و ساخت، نه تنها در این نیرو بلکه در کل ارتش است که از سال ۵۵ با کار در حوزه تعمیرات زیرآبی فعالیت خود را شروع کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی و رفتن مستشاران خارجی از کشور، کارهای عمده دیگر نیز روی دوش پرسنل خودمان قرار گرفت و بعد از آن‌که ما با تحریم‌های مختلف روبه‌رو شدیم، کار سخت‌تر شد، خصوصاً اینکه اندکی بعد، رهبر معظم انقلاب نیز دستور ورود به حوزه ساخت را دادند. الان کارخانجات در تأمین نیازها حرف اول را می‌زند و شما دیدید یا شنیدید که زادگاه اولین ناوشکن ایرانی یعنی «جماران» هم همین کارخانجات است که البته رهبری همان‌موقع فرمودند باید این روند ادامه‌دار باشد و پیرو همین دستور، پروژه‌های دیگری نیز هم اکنون در حال ساخت است و شما به زودی دومین ناوشکن ساخت کارخانجات نیروی دریایی که «سهند» نام دارد را خواهید دید. همانطور که گفتم، کارخانجات نیروی دریایی درواقع یک یگان منحصربه‌فرد در تمام ارتش است چه به لحاظ پرسنل و چه از لحاظ تخصصی که در آن وجود دارد، البته ما در کشور، صنعت کشتی‌سازی را در حوزه‌های دیگر نیز داریم اما در حوزه نظامی به دلیل فناوری‌ها و تجهیزات خاص آن می‌توان گفت کارخانجات نداجا یک یگان منحصربه‌فرد است. حتی از صنایع دیگر به ما مراجعه می‌کنند تا تجهیزات آنها را تعمیر یا تست کنیم.

فعالیت 3 شیفت در طول روز
* حجم بالای کاری که بر عهده شما قرار دارد را چطور با توجه به محدود بودن ظرفیت ها و امکانات انجام می دهید؟

+ حجم کار و گستردگی مأموریت‌های نیروی دریایی ارتش وظایف ما را سنگین‌تر و کار ما را زیادتر کرده است. شما الان در شیپ‌یاردهای دنیا (محوطه‌های تعمیر و ساخت کشتی) امکانات و تجهیزات زیربنایی را می‌بینید به خصوص در داک‌ها و در حوضچه‌ها که معمولاً یک شناور باید در دست ساخت یا تعمیر باشد، اما اینجا به دلیل حجم کار، در این حوضچه‌ها شما دو یا سه واحد را می‌بینید که به صورت همزمان تعمیر یا ساخته می‌شوند که این یک کار بسیار سخت و با ریسک بالاست. البته من همین جا باید به نقش مؤثر نیروی انسانی پای کارمان نیز اشاره کنم که به دلیل حجیم بودن فعالیت‌ها، ما الان سه شیفت کار تعریف کرده‌ایم. در گذشته شاید کار بیشتر از اوایل صبح تا ظهر بود اما الان نیروهای ما از ۸ صبح تا ۱۲ شب کار می‌کنند و گاها تا چند ماه زودتر از ساعت 9 شب به خانه نمی‌روند، به خصوص اینکه ما با یک تراکم بالای کار به دلیل حضور ناوگروه‌هایمان در آب‌های دوردست مواجهیم.

در دریا متکی به خودمان هستیم

* یعنی همین اعزام ناوگروه‌ها که از حدود 10 سال اخیر تقریبا بدون وقفه ادامه دارد.

+ بله. در سال‌های اخیر ما به صورت مداوم، روزانه لااقل دو شناور در منطقه خلیج عدن داریم که این کار ما را در جهت آماده‌سازی شناورها بسیار سنگین می‌کند و ما سعی کردیم با افزایش ساعت کار، آن را جبران کنیم. این حجم بالای کار، تجربه ما را نیز بیشتر می‌کند. وقتی قرار است چند یگان در قالب یک ناوگروه تا چند هزار مایل از ساحل دور شده و چند ماه در دریا بمانند، این حضور نیازمند آن است که هر کدام از این یگان‌ها از توان فنی و پشتیبانی بالایی برخوردار باشد و ما سعی کردیم تمام این نیازها و تجهیزات را علی‌رغم تحریم‌های بسیار زیاد به شکل استاندارد تأمین کرده و در اختیار آنها قرار دهیم. جمهوری اسلامی ایران جزو معدود کشورهایی است که در آب‌های آزاد و بین‌المللی -خصوصاً پس از شکل‌گیری پدیده شوم دزدی دریایی- برای حراست از خطوط مواصلاتی کشورمان به تنهایی عمل می‌کند و این در حالی است که مابقی کشورها عمدتاً در ائتلاف با یکدیگر بوده و نیازمندی‌هایشان را از یکدیگر تأمین می‌کنند، اما شناورهای ما در دریا متکی به توان خودشان هستند.

الان برخی ناوشکن‌های ما مثل الوند و سبلان در حال تعمیر و اورهال موتور هستند. شما می‌دانید که یک شناور حتی وقتی در اسکله است، بسیاری از سامانه‌های آن کار می‌کند، مثلاً پمپ حریق آن روشن است، بالای ۲ تا ۳ هزار شعله روشنایی دارد و برخی چراغ‌ها اصلاً خاموش نمی‌شود. اینها تازه تنها موارد کوچک و ساده است. حالا وقتی ما تحریم را هم به آن اضافه می‌کنیم، می‌بینیم که چه کارهای بزرگی صورت می‌گیرد. همین تعمیر موتورها کار بسیار بزرگی است، ما یک زمانی تعویض‌کار بودیم اما الان تعمیر هم می‌کنیم و ممکن است گاهی برای تأمین برخی قطعات به مشکل بخوریم. هرجا این تنگنا به وجود بیاید، اگر بتوانیم تهیه می‌کنیم، وگرنه کار روی زمین نمی‌ماند و خودمان آن را می‌سازیم. مثلاً در یک مقطعی به ما گیربکس ندادند که یکی از مهمترین تجهیزات در حوزه تحرک است. خودمان رفتیم و ساختیم و در ناوشکن جماران به کار گرفتیم و نمونه جدید آن برای سهند به مراتب با کیفیت‌تر و پیشرفته‌تر است.

دومین زیردریایی کیلوکلاس در حال اورهال اساسی است

* نیروی دریایی یک نیروی تجهیزات محور است که تعمیر و ساخت تجهیزات آن دانش علمی و تخصصی بالایی را می‌طلبد. چقدر این دانش و تخصص وجود داد؟

+ برای مثال، ما الان در محوطه کارخانجات، تعمیرات اساسی یکی از زیردریایی های کیلوکلاس را داریم. این توان زیردریایی که یکی از پیچیده ترین تجهیزات نظامی است از کجا آمده؟ البته ما قبلا هم تعمیر یکی دیگر از همینزیردریایی ها با نام طارق را داشتیم. ما وقتی در حوزه ساخت با یک گلوگاهی روبه‌رو می‌شویم، تمام پتانسیل‌های داخلی در نیرو و نیز صنعت و دانشگاه را برای برطرف کردن آن پای کار می‌آوریم و همین باعث شده است که شما امروز شاهد باشید که تعمیرات اساسی دومین زیردریایی سنگین ما نیز شروع شده است. اولین زیردریایی که تعمیرات اساسی آن انجام شد، زیردریایی طارق بود که علی‌رغم اینکه روس‌ها در آن مقطع رفتند و دست ما را در حنا گذاشتند، با ظرفیت‌های داخلی نیرو و صنعت و دانشگاه تعمیرات و اورهال اساسی طارق صورت گرفت که همین اعتماد به نفس ما را به میزان زیادی افزایش داد. می‌دانید که زیردریایی یکی از حساس‌ترین یگان‌های نیروی دریایی است و رهبر معظم انقلاب نیز روی آن بسیار تأکید دارند و کاری که همکاران ما در کارخانجات انجام دادند یک کار منحصر‌به‌فرد بود.

* بنابراین شما قبول دارید که بحث خودکفایی به معنای چشم بستن بر روی تجربه دیگران و یا استفاده از موقعیت‌هایی که گاها ممکن است برای تهیه تجهیزات پیش بیاید، نیست.

+ در حوزه برطرف کردن گلوگاه‌ها، هرجا که امکان تهیه تجهیزاتی با کیفیت و قیمت مناسب از خارج باشد، عقلاً و منطقاً این کار را انجام می‌دهیم، اما به صورت همزمان، این توان را نیز در خود ایجاد کردیم که اگر سامانه‌ای را به ما ندادند و یا تحریم‌مان کردند، کار روی زمین نمی‌ماند و هرطور که شده با استفاده از ظرفیت‌های داخل کشور آن را می‌سازیم.

می‌خواستند پول یک سوم زیردریایی را برای باتری بگیرند

* درخصوص کارشکنی و عدم همراهی روس ها در تعمیر و اورهال و یا حتی تامین قطعات مربوط به زیردریایی‌ها، قبلا هم برخی از فرماندهان نکاتی را گفته‌اند. این عدم همکاری ها به چه شکلی بود؟

+ در خصوص تعمیر زیردریایی طارق قرار بود روس‌ها قطعات آن را در اختیار ما قرار بدهند، ولی در میانه کار، رها کردند و رفتند و ما مجبور شدیم خودمان دست به کار شویم.برای مثال، باتری در زیردریایی یکی از تجهیزات بسیار مهم است که عمر محدودی دارد. وقتی که ما زیردریایی را از روس‌ها خریدیم و زمانی که نیاز به باتری جدید داشت، آنها هزینه‌ای معادل یک سوم قیمت زیردریایی را می‌خواستند که ما ندادیم. روس‌ها هم خودشان در اینجا بودند و ما گفتیم خودمان می‌سازیم. هرچه توانمندی در داخل و صنایع و دانشگاه‌ها داشتیم به میان آوردیم و بالاخره بعد از چند سال آن را ساختیم و وقتی آن را روی زیردریایی بارگذاری کردیم، باور نمی‌کردند و قبول نمی‌کردند که با ما برای تست به دریا بیایند. همین اخیرا هم آمدند تا پیشنهاد بدهند زیردریایی ما برای تعمیر به روسیه برود ولی وقتی زیردریایی را دیدند که در حال تعمیر است با تعجب گفتند ما فکر می‌کردیم که شما تا الان فقط حرف آن را می‌زنید. ما در برخی گلوگاه‌ها نیاز به یک دانش بالا داشتیم، برای همین از ظرفیت دانشگاه‌های معتبر کشور نیز استفاده کردیم و آنها را هم پای کار آوردیم و اعلام کردیم هر کس مدعی توانمندی در این امور است بیاید و به ما کمک کند و اکنون نیز ارتباط خوبی با این بخش‌ها داریم. امروز می‌توانم این را بگویم که اکثر قطعات مرتبط با زیرسطحی‌ها در کشور بومی شده‌اند که یک کار بزرگ است؛ چراکه اصولاً زیردریایی یکی از پیچیده‌ترین تجهیزات ساخته‌شده به دست بشر است.

* جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر با ساخت شناورهای سطحی با قابلیت های مختلف، جزو محدود کشورهایی است که وارد حوزه ساخت شده. این توانمندی ساخت از کجا آمده؟ با توجه به اینکه معمولا برای ساخت یک شناور، چند کشور با هم همکاری می‌کنند ولی ما به تنهایی آن هم در حالیکه زیر شدید ترین تحریم ها قرار داریم، این کار را کردیم.

+ ما پیش‌تر در حوزه تعمیرات کارهای زیادی انجام داده بودیم که همین کار را برای ما راحت‌تر می‌کرد، البته مثل بسیاری از کشورهای پیشرفته، ما نیز ابتدا از مهندسی معکوس شروع کردیم. شما می‌دانید که کشورهای قدرتمند نیز چنین کاری می‌کنند برای مثال چین یک هواپیمای اطلاعات شناسایی آمریکا را در کشور خودش دو روز توقیف کرد تا بتواند با تجهیزات آن آشنا شود. در نیروی دریایی ارتش، ما با تجهیزات و سامانه‌هایی روبه‌رو هستیم که بعضاً عمر بالایی دارند. ما اینها را نوسازی و نیازمندی‌های شناورهای خود در حوزه‌های مختلف را تأمین کردیم. در حوزه سطحی، ما دیگر تقریباً هیچ گلوگاهی نداریم و واحدهای کوچک مثل بارج و یدک‌کش را در کمتر از ۳ تا ۴ ماه می‌سازیم، ولی ناوشکن و شناور نظامی قابلیت‌های زیادی دارد که در حوزه ساخت ما آن را به سه بخش شناوری و تعادل، تحرک و تجهیزات و سلاح تقسیم می‌کنیم که دو حوزه اول هم در شناورهای نظامی و هم غیرنظامی شبیه به هم است، ولی در حوزه سلاح، کارها خاص نیروی دریایی تعریف می‌شود. شما وقتی که بخواهید با یک سلاح بر روی زمین هدفی را مورد اصابت قرار دهید به دلیل ثابت بودن مکان و هدف کار راحت‌تری دارید نسبت به اینکه این سلاح بر روی ناوشکنی باشد که خود این شناور تحت تأثیر سرعت و امواج دریا قرار دارد و هدف نیز متحرک است. در اینجا بحث کنترل آتش و هدایت تیر حساسیت پیدا می‌کند. ما امروز به تسلیحات خوبی در انواع موشک و سلاح‌های دیگر رسیده‌ایم و هر سامانه‌ای که نیاز داشته باشیم را می‌توانیم بر روی شناورهای خود نصب کنیم.

می‌توانیم ناوشکن را کمتر از یک سال بسازیم

* یک نکته مهم در این باره، بحث زمان‌بندی است. رهبری هم پس از افتتاح ناوشکن جماران به این موضوع تاکید کردند و گفتند نمونه های بعدی باید در زمان کمتری  ساخته شوند. الان با این توانمندی‌ای که شما در حوزه ساخت پیدا کردید، ساخت یک ناو در کلاس موج چقدر زمان نیاز دارد؟

+ طبیعتا همیشه اولین تجربه‌ها زمان بیشتری می‌برند اما در نمونه‌های بعدی، هم تجربه و هم توان علمی ما بالا رفته و هم زمان‌بندی کمتر می‌شود. مثلاً همان ناوشکن جماران یک تجربه اول بود که چند سال طول کشید ولی شناورهای دوم و سوم و ان‌شاءالله در آینده نمونه‌های دیگر به مراتب زمان کمتری را می‌برد. من می‌توانم این را بگویم که اگر ما با مشکلات مالی و تأمین اعتبار روبه‌رو نباشیم، می‌توانیم یک ناوشکن را در کمتر از یک سال تولید کنیم.

برد موشک شناورها افزایش می‌یابد

* موضوع دیگر، بحث توانمندی شناورها برای حفاظت از خود در دریا است. این توانمندی تجهیزات مختلفی میخواهد که شاید یکی از مهمترین آنها بحث پدافند هوایی است که شناور را در مقابل تهدیدات هواپایه مصوننگه‌ دارد. چقدر در این زمینه پیشرفت داشته‌ایم؟

+ یک واحد شناوری در دریا باید توان مقابله با تهدیدات در سطوح مختلف را داشته باشد؛ مثلاً برای مقابله با تهدیدات زیرآبی از اژدر استفاده می‌کند و یا سامانه‌هایی برای مقابله با تهدیدات هوایی و سطحی دارد. ما امروز از سامانه دفاع نقطه‌ای بر روی شناورهایمان بهره می‌بریم که این امکان را به شناور می‌دهد که اگر از طریق هواپیما و یا حتی موشک مورد تهاجم قرار گرفت از خود دفاع کند. نمونه آن سلاح دفاع نقطه‌ای «کمند» است و نیز موشک‌های «قدیر» و «قادر» که بردی تا ۳۰۰ کیلومتر دارند و برنامه برای افزایش برد آنها نیز هست. ما همه این سامانه‌ها را بومی‌سازی کردیم و امروز شناوری نداریم که از این تجهیزات بهره‌مند نباشد.

* طراحی‌ برای ساخت هم در کارخانجات انجام می‌شود؟

+ حوزه کار کارخانجات بیشتر اجراست و طراحی در فرماندهی ساخت شناور نیروی دریایی در تهران متمرکز شده ولی به هر حال در حوزه اجرا نیز ما گاهی با مشکلاتی روبه‌رو می‌شویم که نیاز به طراحی‌های جزئی و یا تصحیح طرح دارد که خودمان آن را انجام می‌دهیم.

«سهند» پیشرفته‌تر از «جماران» است

* ناوشکن سهند که دومین تجربه از کلاس موج در دریای جنوب است، چقدر نسبت به نمونه اولیه یعنی جماران پیشرفته‌تر است؟

+ مقام معظم رهبری علاوه بر بحث زمانبندی، به یک موضوع دیگر نیز اشاره کردند و آن اینکه هر سامانه جدید باید نسبت به نمونه قبلی پیشرفته‌تر باشد. ناوشکن سهند از ۵-۴ قابلیت بیشتر از جماران برخوردار است که یکی از آنها سطح مقطع راداری کم آن است که خصوصاً در شب، دشمن با استفاده از رادار به راحتی توان تشخیص آن را نخواهد داشت و یا در سامانه‌های تحرک و زاویه پروانه‌ای تغییرات مهمی صورت گرفته که کاربر می‌تواند از داخل کشتی این زاویه را کم و زیاد کند و سرعت صفر تا مدت زمان رسیدن شناور به ماکسیمم سرعت را کم کند. شناورهای ما در مأموریت‌های خارجی تا ۹۰ درصد از نیازمندی‌های خود را از هیچ کشوری تأمین نمی‌کنند، چه در حوزه آب، چه سوخت و چه موارد دیگر و این نیازها از طریق شناورهای پشتیبانی که با یگان‌های رزمی همراه هستند تأمین می‌شود. ناوشکن سهند این قابلیت را دارد که بسیار راحت‌تر و سریع‌تر نیازمندی‌های خود را از شناور پشتیبانی دریافت کند. ما در کارخانجات نیروی دریایی، شاخه‌ای به نام ساخت داریم که امروز از تعمیرات هم جلو زده است.

پیشرفت 60 درصدی در ساخت ناو اطلاعاتی شیراز

* ناو شیراز تا الان چقدر پیشرفت کار داشته و چه نیازی را در نیروی دریایی ارتش برطرف می‌کند؟

+ بالای ۶۰ درصد. این ناو درواقع یک یگان شنود و اطلاعات است و می‌تواند نیاز ما را در حوزه‌های شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات در دریا تا حد زیادی برطرف کند. این شناور با استفاده از سامانه‌های شنود و الکترونیک که روی آن نصب می‌شود، کارآیی بسیاری خواهد داشت که این تجهیزات عمدتاً در همکاری با صنایع الکترونیک شیراز ساخته شده و برای همین هم نام این پروژه شیراز گذاشته شده است که البته ممکن است شناور در نهایت اسم دیگری داشته باشد. جمع‌آوری اطلاعات و شنود در دریا یکی از نیازهای حتمی است و یک یگان باید چه در جنگ و چه در زمان صلح از اطراف خود مطلع باشد و برای مثال اگر دو شناور جنگی بیگانه در اطراف آن است، باید بتواند مثلاً تبادل اطلاعات آنها را شنود کند که اینها از طریق سیگنال‌ها و سامانه‌های مختلف صورت می‌گیرد.

* شناور دیگری که امیر خانزادی (فرمانده نیروی دریایی ارتش) اخیرا نام آن را اعلام کردند، ناوشکن «دنا» هست.ساخت  این شناور در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

+ زمانی که با فرمان رهبری، ساخت شناور در دستورکار قرار گرفت، علاوه بر نیروی دریایی، وزارت دفاع هم وارد عرصه شد و اقدام به ساخت کرد که ناوشکن دنا، ناوشکنی است که توسط وزارت دفاع در صنایع شهید درویشی ساخته می‌شود و مراحل ساخت خود را پشت سر می‌گذارد.

 طول ناوشکن‌های ارتش دو برابر می‌شود

* چرا این شناورها عموما در همان کلاس موج و با همان ابعاد هستند؟ آیا برنامه‌ای برای ساخت ناوهای بزرگتر هم دارید؟

+ اینکه چرا عمدتاً شناورهای ما در این اندازه ساخته می‌شوند، به خاطر زیرساخت‌هایی است که ما در اختیار داریم و اگر این زیرساخت‌ها متناسب با شناورهای بزرگ‌تر باشد، ما در ساخت آنها مشکلی نداریم. شما می‌دانید که یک شناور در بخش‌های مختلف به صورت جدا ساخته می‌شود ولی به هر حال همه آنها نهایتاً باید در یک داک سرهم‌بندی شده و به آب انداخته شود، بنابراین اگر ما زیرساخت‌های ساخت شناورهای بزرگ‌تر چه در ابعاد و چه در تُناژ را داشته باشیم، به راحتی می‌توانیم آنها را بسازیم که البته همین هم در دستور کار است و پروژه بعدی ما یک شناور ۲۰۰ متری خواهد بود که اندازه ناوهای ما را از ۹۷ متر به ۲۰۰ متر می‌رساند.

باید ضعف‌های زیرساختی در دریای شمال برطرف شود
* به عنوان سوال آخر، اخیرا در منطقه ناوگان شمال ما سانحه جدی ناوشکن دماوند در بندرانزلی را داشتیم. فارغ از اینکه چه میزان خسارت به این ناو وارد شد، شما دلیل اصلی این سانحه را چه می‌دانید؟

+ اولا باید به این نکته توجه داشت که اتفاقی که برای ناوشکن دماوند در دریای خزر افتاد می‌تواند در هر جای دنیا هم رخ بدهد، همین ناوشکن‌های جنگی آمریکایی چند بار در دریا تصادف کردند و شاید برای یک فرد عادی چیز عجیبی به نظر برسد، بنابراین این اتفاق‌ها دور از انتظار نیست اما اینکه چرا ما نتوانستیم به موقع ناوشکن را که دچار سانحه شده بود نجات دهیم، به دلیل برخی ضعف‌ها در زیرساخت‌ها در دریای شمال است. اگر همان اتفاق در جنوب می‌افتاد، در کمترین ساعت چندین یدک‌کش به کمک آن می‌رفت اما در دریای شمال ما یک بارج ۳۰۰۰ تنی نداشتیم. نیروی دریایی در این حوزه ها پیشرو بود و ناوشکن ساخت، به طوری که دیگر همسایه‌های ما در این دریا تعجب کردند. ما فکر می‌کردیم بقیه سازمان‌ها و ارگان‌ها هم پا به پای نیروی دریایی جلو می‌آیند اما در این حوزه ضعف‌هایی دیده می‌شود. ما وقتی ناوشکن می‌سازیم و به دریا می‌اندازیم باید زیرساخت‌های آن را هم داشته باشیم. کسی منکر این ضعف‌ها نیست ولی آنچه‌که مهم است باید از این تجربیات که بسیار گران به دست آمده و نیز از تجربیات دیگران استفاده کرد و از آن درس گرفت و ان‌شاءالله به زودی این مشکلات برطرف شده و ما همان‌طور که فرماندهی نیرو قول دادند به زودی ناوشکن دماوند را با کارآمدی بالاتر در دریای خزر خواهیم دید.