باشگاه خبری فراساحل: فوران و آتش سوزی چاه شماره 147 میدان نفتی رگ سفید که از آن به عنوان بزرگترین حادثه نفتی سال 96 یاد ‌می‌شود قرار است تا 1.5 ماه آینده پس از آماده سازی این منطقه سخت گذر و دورافتاده برای انتقال 2 دکل نفتی و آغاز عملیات برای کنترل این چاه سرکش از سطح و عمق چند هزار متری زمین، مهار شود. به گزارش باشگاه خبری فراساحل صنعت نفت که جزو صنایع پرخطر به شمار ‌می‌رود، هر از چند گاه، با حوادثی ناگوار مواجه ‌می‌شود که متاسفانه تلفات انسانی نیز به همراه دارد. هنوز چند روزی از وقوع آتش سوزی در پالایشگاه تهران که به کشته شدن 6 نفر منجر شد ، نگذشته بود که حادثه فوران و انفجار چاه 147 میدان نفتی رگ سفید رخ داد.

آغاز حادثه
فوران گاز از چاه شماره 47 میدان نفتی رگ سفید در حدود ساعت 13 روز هفتم آبان ماه آغاز شد، دکل در حال حفاری در عمق 2610 متری بود که حادثه رخ داد. دکل حفاری 95 فتح شرکت ملی حفاری ایران که روی چاه شماره 147 میدان رگ سفید مستقر بود بر اثر فوران گاز این چاه دچار حریق شد و متاسفانه در این حادثه، 2 تن از کارکنان حفار جان باختند. دکل 95 فتح از 30 تیرماه در محل حفاری مستقر شده بود. براساس برنامه زمانبندی قرار بوده حفاری چاه 147 رگ سفید در مدت 129 روز به پایان برسد که در زمان وقوع این حادثه، 99 روز از این برنامه گذشته و 30 روز آن باقی مانده بود. پیش‎بینی می‎شد در صورت تکمیل عملیات حفاری و آغاز تولید از چاه 147، روزانه یک هزار و 500 تا 2 هزار بشکه نفت از این چاه برداشت شود.

مشخصات میدان رگ سفید
میدان نفتی رگ سفید یکی از میدان‌های بزرگ نفتی ایران بشمار می‌آید که در نزدیکی بندر هندیجان، در استان خوزستان و در فاصله 150 کیلومتری از جنوب شرقی اهواز قرار دارد. میزان ذخایر نفت در جای اولیه میدان رگ سفید معادل 16.5 میلیارد بشکه است که تخمین زده می‌شود بطور میانگین در حدود 4.4 میلیارد بشکه از آن قابل برداشت است. این میدان که در سال ١٣٣٠ شمسی کشف و تولید از آن از سال 1345 آغاز شد، پس از میدان نفتی پازنان، دارای بزرگترین حجم کلاهک گازی، در میان میدان‌های نفتی ایران است. ظرفیت تولید نفت خام میدان رگ‌سفید بطور متوسط معادل ١٨٠ هزار بشکه در روز است، که بطور متوسط روزانه معادل 120 هزار بشکه توسط شرکت بهره‌برداری نفت و گاز آغاجاری و بطور میانگین 60 هزار بشکه در روز توسط شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران تولید می‌شود. این میدان از جنوب‌شرقی با میدان نفتی بی‌بی‌حکیمه، از شمال‌شرقی با میدان نفتی پازنان، از شمال‌غربی با میدان نفتی رامشیر و از جنوب‌غربی با میدان‌های نفتی زاغه، هندیجان و بهرگانسر همجوار است.

تلفات انسانی و خسارت مادی
متاسفانه در زمان وقوع این حادثه، 2 نفر از کارکنان شاغل در دکل حفاری (فرزاد ارزانی و محمد سلیمی)، بر اثر فوران و انفجار چاه کشته و تعدادی نیز مجروح ‌می‌شوند. خسارت مادی این حادثه نیز شامل از بین رفتن دکل حفاری 95 است که مخصوص حفاری در مناطق خشکی بود. نفتی که در پی این حادثه ‌می‌سوزد و تجهیزاتی که در محوطه کارگاه حفاری قرار داشته و دچار سوختگی شدند نیز از دیگر خسارات مادی این حادثه به شمار ‌می‌رود.

** بازدید وزیر نفت از محل حادثه
بیژن زنگنه، وزیر نفت، صبح روز پنجشنبه (11 آبان‎ماه) به همراه علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت و شماری از مدیران صنعت نفت از موقعیت چاه مشتعل 147 میدان رگ سفید بازدید کرد. زنگنه در این بازدید ضمن ابراز تاسف از جان باختن دو تن از کارکنان شرکت ملی حفاری و لزوم رسیدگی به خانواده‌های آنان، تاکید کرد: هر چند که سرعت در مهار آتش سوزی مهم است اما به هیچ عنوان نباید روی سلامت و حفظ جان نیروهای حاضر در محل خطر کرد. وی افزود: عملیات مهار آتش یک کار جمعی است که در آن قهرمانی فردی معنی ندارد زیرا بدون انجام درست وظائف و مسئولیت‌ها از سوی یکایک عوامل و نیروها، کار به سرانجام نمی‌رسد.

اجرای 2 روش برای مهار آتش چاه 147
با توجه به نوع آتش سوزی در چاه 147 رگ سفید، قرار است عملیات مهار آن به دو روش حمله از سطح و مهار از پایین انجام شود که این روش‌ها به صورت همزمان، پیش خواهد رفت. محسن پاکنژاد معاون امور تولید‌‌‌‌ شرکت ملی نفت ایران در این باره گفت: 2 روش استاندارد و متعارف برای مهار آتش چاه وجود دارد، نخست، روش حمله مستقیم به چاه از سطح (Top Kill) است که از نظر زمانبندی، زمان کمتری به طول می‌انجامد. به گفته وی، اگر شرایط برای عملیات حمله مستقیم به چاه از سطح (Top Kill) فراهم نباشد، اقدام به حفر چاه‌های انحرافی ‌می‌کنیم تا با تزریق گل و در مواردی سیمان، بتوان جلو فوران سیال را از همان انتهای چاه گرفت. وی با تشریح جزئیات عملیات افزود: پس از انجام اقدامات اولیه و در یک فاصله زمانی کوتاه، حمله به چاه در حال فوران از سطح انجام می‌شود که با استفاده از دودکش هدایت‌کننده (Stinger) این اقدام انجام می‌شود. به گفته پاکنژاد با تدارک بخشی از تجهیزات که بتوانند دودکش هدایت‌کننده را روی دهانه چاه قرار دهند، عملیات آغاز ‌می‌شود.

آماده سازی شرایط برای استقرار دکل‌های حفاری و مهار چاه
یک مسئول میدانی حاضر در منطقه عملیاتی رگ سفید، درباره آخرین وضعیت مهار فوران آتش چاه 147 رگ سفید، گفت: برای انتقال سریعتر دکل‌های حفاری به این منطقه، در حال آماده سازی محوطه‌های استقرار دکل‌ها هستیم. وی یادآور شد: هر دکل 200 تا 300 تن وزن دارد که پس از آغاز حفاری و نصب لوله‌ها و تجهیزات مختلف، وزنی چند برابری را باید تحمل کند، بنابراین باید محل استقرار دکل به طور دقیق، بتن ریزی شود تا مشکلی برای فعالیت دکل حفاری رخ ندهد. این مقام مسئول اضافه کرد: حدود 10 روز طول ‌می‌کشد تا بتن ریزی‌ها به پایان رسیده و در وضعیت مناسب برای استقرار دکل قرار بگیرند. وی ادامه داد: قرار است 2 دکل به محل آتش سوزی منتقل شود تا 2 حلقه چاه در اطراف چاه آتش گرفته، حفر شود.

پاکسازی محل حادثه
برای کنترل فوران باید پیش از عملیات مهار چاه، محوطه و دهانه چاه پاکسازی شود، بنابراین، عملیات خارج ساختن تجهیزات و پاکسازی محیط پیرامونی چاه مشتعل 147 میدان رگ سفید بلافاصله پس از وقوع حادثه آغاز شد. با تخلیه کامل اطراف و دهانه چاه، عملیات مهار و کنترل چاه بر اساس محاسبات فنی و تخصصی آغاز خواهد شد.

احداث جاده جدید و 250 کیلومتر خط لوله انتقال آب
با توجه به کوهستانی بودن منطقه و نبود جاده‌های مناسب برای حمل تانکرهای آب و دیگر تجهیزات، برای دسترسی سریعتر و ایمن تر به محل حادثه، احداث جاده ای فرعی در دستور کار قرار گرفت که در مدت کوتاهی به پایان رسید. با ساخت و راه اندازی این جاده، روند پاکسازی محل حادثه و انتقال تجهیزات و خودروهای مورد نیاز در مهار آتش، سرعت گرفت. همچنین، عملیات احداث استخر ذخیره آب نیز در حال انجام است، قرار است استخر 200 هزار بشکه ای برای ذخیره آب مورد نیاز و پمپاژ آب برای خنک کردن محیط و ایجاد چتر حفاظتی برای کاهش دما، احداث و آبگیری شود.
برای تامین آب مورد نیاز برای مهار آتش سوزی، در مجموع حدود 250 کیلومتر خط لوله انتقال آب در مدتی کوتاه احداث شد.

انتقال 2 دکل به محل حادثه
برای اجرای عملیات حمله از پایین چاه، به موازات چاه آسیب دیده، 2 حلقه چاه عمودی حفر خواهد شد. قرار است 2 دکل حفاری به محل حادثه منتقل شوند تا با حفر چاه‌هایی در اطراف چاه آسیب دیده 147، شرایط را برای مهار فوران این چاه آماده کنند. بر این اساس، احداث 2 محوطه مخصوص برای استقرار دو دکل حفاری برای حفر چاه‌های انحرافی و بستن چاه از عمق زمین در دستور کار قرار گرفته است.

مهار آتش بدون کمک خارجی‌ها
کارکنان صنعت نفت ایران از دانش لازم برای حفر و مهار آتش و فوران چاه‌های نفت و گاز برخوردار هستند، بنابراین، کنترل این حادثه، بدون کمک خارجی و توسط نیروهای داخلی انجام ‌می‌شود. تجربه کارکنان صنعت نفت ایران در مهار فوران و آتش چاه‌های نفتی به حدی است که در زمان به آتش کشیده شدن ده‌ها چاه نفت کویت توسط رژیم بعثی عراق که پس از شکست عراق در جنگ خلیج فارس به وقوع پیوست، چندین چاه کویتی توسط نیروهای ایرانی مهار شد. بیژن زنگنه وزیر نفت نیز در این باره ‌می‌گوید: نیاز به حضور شرکت‌های خارجی نیست و تجربه کافی در این زمینه وجود دارد.

زمان مهار آتش
مهار آتش چاه 147 به دلیل نوع فوران، زمانبر و طولانی است به طوری بر اساس خوشبینانه ترین برآوردها، گفته ‌می‌شود که مهار آتش به 1.5 ماه زمان نیاز دارد. بتن ریزی و محوطه سازی برای استقرار دکل‌ها و انتقال 2 دکل به محل حادثه با توجه به سخت گذر بودن منطقه، دشوار و زمانبر است. در صورتی که حفر چاه‌ها لازم باشد، این عملیات به زمان بیشتری نیز نیاز دارد. برخی اظهارات مسئولان نیز از طولانی تر شدن زمان مهار فوران چاه 147 حکایت دارد به طوری که معاون امور تولید شرکت ملی نفت ایران گفته است: مهار آتش مستلزم حفر یک چاه کمکی و به طور طبیعی زمانبرتر است. در این روش حتی ممکن است مهار عملیات تا سه ماه نیز به طول انجامد.

انگشت اتهام به سوی تجهیزات بی کیفیت
کارشناسان صنعت نفت، بارها نسبت به استفاده از تجهیزات باکیفیت پایین در صنعت نفت در دوران تحریم هشدار داده اند. با توجه به قطع همکاری شرکت‌های معتبر بین المللی با کشورمان در زمان تحریم، شرکت‌های کارفرمایی و پیمانکاری در ایران به ناچار به سوی بازار چین روان شدند. به گفته برخی مدیران صنعت نفت، در زمان تحریم باید تجهیزات را به چند برابر قیمت اصلی و با تاخیرهای طولانی خریداری ‌می‌کردند که البته همیشه به دریافت تجهیزات اصلی منجر ‌نمی‌شد. بر این اساس، با توجه به اجرای برجام و رفع تحریم‌ها در ماه‌های اخیر، کارشناسان نسبت به وقوع حوادث ناگوار در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها هشدار داده و خواستار جایگزینی تجهیزات بی کیفیت با قطعات و تجهیزات معتبر شده اند. پس از وقوع حادثه در چاه 147 رگ سفید، اخباری مبنی بر غیراستاندارد و بی کیفیت بودن «شیر فشارشکن» استفاده شده در این دکل منتشر شد که البته هنوز توسط مسئولان مورد تایید قرار نگرفته است