باشگاه خبری فراساحل: بسیاری از کشورهای صاحب فن آوری های پیشرفته، ساخت پالایشگاه‌های بدون فلر را در دستور کار قرارد داده اند اما به دلیل نوع پالایشگاه‌های ایران و بر اساس ترازنامه هیدروکربوری کشور، روزانه حدود 42 میلیون متر مکعب گاز‌های همراه در بخش تولید نفت و همچنین 10 میلیون متر مکعب گاز سبک در پالایشگاه‌های گازی کشور می‌سوزد. با توجه به هدر رفتن سالانه بیش از ده میلیارد دلار از سوختن این گازها در کشور و آلودگی زیاد ناشی از سوختن گازهای همراه نفت ،میبایست سیستمهای پیشرفته ای در راستای خاموش نمودن فلرها بر اساس اولویت وزارت نفت طراحی ، ساخته و نصب گردد. در مجموع حدود 1000 فلر در شرکت ملی نفت، تنها تعداد کمی از آنها خاموش شده اند و بسیاری از آنها هنوز روشن هستند. در واقع گازهای فلر هنگامی تولید می شوند که فرآیندها عملکرد کاملی نداشته باشند. عدم توان خاموش نمودن فلرها  به دلیل کمبود تجهیزات با فن آوری روز دنیا میباشد که فقط در اختیار چند کشور صاحب تکنولوژی  در صنایع نفت و گاز میباشد. این در حالیست که میتوانیم از گاز استحصالی جهت تزریق در چاههای نفت به منظور پرفشار کردن مخازن ودر نتیجه تولید نفت بیشتر و همچنین ذخیره گازهای مختلف جهت فروش استفاده نماییم.

به عنوان مثال کشور های  با تولید روزانه نفت بیشتر از ایران در رده های بالاتری از  تولید گاز فلر  قرار دارند ولی کشورهای ایران، عراق، ونزوئلا با تولید روزانه نفت کمتر ، گاز فلر بیشتری تولید می‌نمایند که این واقعیت نشان دهنده کار کمتر این کشورها در خاموش نمودن فلرها میباشد. لازم به یاد آوری است که کشور ایران سومین کشور تولید کننده گاز فلر در دنیا می‌باشد. از میزان یکصد و پنجاه میلیارد متر مکعب گازهای فلر ها که در طول سال در همه کشورها و مناطق مختلف جهان سوزانده می شود بالغ بر ده درصد آن، یعنی 15 میلیارد متر مکعب آن در ایران به هدر رفته و سوخته می شود. بدین ترتیب ایران در سوزاندن گازهای هدر سوز فلرها، رتبه سوم جهانی را کسب کرده است و در تراز ده کشور اول آلاینده جهان همچون چین و هند در تولید گازهای گلخانه ای که مسبب اصلی تغییرات آب و هوائی جهان هستند ، قرار گرفته است و هم اکنون بر اساس مقررات تشویقی - تنبیهی « کنوانسیون کیوتو » در آستانه محکومیت پرداخت جریمه های سنگین بین المللی قرار دارد. بر این اساس پیشتازان فرایند سوزاندن گازهای هدر سوز فلرها در جهان به ترتیب عبارتند از: نیجریه، روسیه،عراق، ایران، الجزایر، مکزیک، ونزوئلا، اندونزی و ایالات متحده آمریکا.

پیمان کیوتو(Kyoto Protocol) پیمانی بین‌المللی به منظور کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای، که عامل اصلی گرم‌شدن زمین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شوند، است. این پیمان که پیمان‌نامه ریو را تکمیل و ترمیم می‌کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت. طی سالهای اخیر با افزایش گازهای گلخانه‌ای  نظیر متان، دی اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش می‌باشد که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست خواهد شد. از این رو در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۵٪ کاهش دهند و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. خاموش نمودن فلرها کمک قابل توجهی به کاهش گازهای گلخانه ای و پاک تر نمودن محیط زیست خواهد نمود. اگر بخواهیم فلر را به صورت کوتاه تغریف نماییم،فلر برای توصیف یک شعله بی حفاظ که گازهای مازاد را می سوزاند به کار برده میشود این پدیده در تأسیسات نفتی، پالایشگاه ها و صنایع پتروشیمیائی به منظور ایمنی کارکنان و تجهیزات موجود در محل اتفاق می افتد. در واقع گازهای فلر هنگامی تولید میشوند که فرایندها عملکرد کاملی نداشته باشند.

آنچه از میادین هیدروکربوری استخراج می‌شود معمولا ترکیبی از نفت و گاز است و مساله مهم در این‌باره درجه ترکیب نفت و گاز است. اگر میزان نفت به مراتب بیش از گاز باشد اصطلاح گاز همراه به کار برده می‌شود، یعنی گازی که همراه تولید نفت به دست آمده است.اگر میزان گاز بیش از نفت باشد تولید اصلی درواقع گاز است و اگر مقداری نفت همراه گاز به دست آید به آن کندانسه می‌گویند و کندانسه نفت بسیار سبک و باارزشی است و نفت کوره هم ندارد. گاز همراه را اصطلاحا گاز حل شده، گاز همراه نفت و گاز درون نفتی نیز می‌گویند. با قبول این موضوع که حجم زیادی از درآمدهای ایران را درآمد حاصل از فروش نفت و گاز و میعانات نفتی تشکیل می‌دهد باید دید بهترین راهکار برای استفاده و سوددهی ۱۰۰ درصدی از این منبع عظیم چیست. از زمان کشف نخستین چاه نفت در مسجد سلیمان خوزستان تا به امروز، ایران تنها  صادرکننده این طلای سیاه و مشتقات آن به طور خام بوده است. با وجود پیشرفت چشمگیر فناوری در عصر حاضر پیش‌بینی می‌شود که ایران قدم به عرصه جدیدی برای استفاده از نفت و گاز استخراج شده از منابع عظیم خود بگذارد که جمع‌آوری گازهای همراه نفت خام استخراج شده که در سیستم‌های فلر بی‌هیچ سوددهی سوزانده می‌شود را می‌توان ازجمله گام‌های نخست این روند صعودی دانست.

جمع‌آوری گازهای فلرشده بسیار  سودآور است در صورتیکه سیستمی را طراحی کنیم  که گاز را وارد سیستم فلر نکنیم و از همان ابتدای خروج از چاه‌ها آن را ذخیره کنیم؛ در چنین شرایطی می‌توان هزینه صرفه‌جویی شده از قبل ذخیره گاز از لحظه خروج از چاه را در تولید و اشتغالزایی سرمایه‌گذاری کرد.در حال‌حاضر ایران یکی از بزرگترترین فلرکنندگان گاز در جهان به شمار می‌رود. استفاده از گازهایی که همزمان با استخراج نفت از چاه‌ها خارج و جمع‌آوری می‌شود، در صنایع متفاوت به‌یقین امری مقرون به صرفه است .در گذشته به علت اینکه مسائل زیست‌محیطی مطرح نبود و گاز از ارزش چندانی برخوردار نبود و همچنین فناوری مورد نظر وجود نداشت، گازی که به همراه نفت خارج می‌شد سوزانده می‌شد اما در حال‌حاضر در کشورهای پیشرفته گازهای همراه را از طریق خطوطی که آنها را به پالایشگاه منتقل می‌کند، توسط انشعاباتی در مخازن ذخیره می‌کنند. بعضی پالایشگاه‌ها این گاز را به مایع تبدیل کردند و در بعضی موارد این گازها دوباره به نفت خام تزریق و در مواردی نیز تبدیل به خوراکی برای پتروشیمی‌ها شد.

هم اکنون در طول سال بیش از 10 میلیارد متر مکعب گاز فلر در ایران سوزانده می‌شود که این رقم بسیار بیشتر از مقدار پیش بینی شده است. مشعل سوزی یکی از چالش‌های وزارت نفت میباشد.میزان خسارت سوزاندن گازهای همراه استخراج نفت و گاز به کشور بیش از درآمدی است که ایران از محل صادرات گاز به ترکیه دارد، از این رو اگر مشعل سوزی را متوقف کنیم و از این گازها بهره برداری کنیم نه تنها از لحاظ اقتصادی سود کرده‌ایم، بلکه مانع آلودگی محیط زیست کشور شده‌ایم. هزینه بالا و برخوردار نبودن از تکنولوژی دو مانع بزرگ ایران در بهره برداری از گازهای فلر می‌باشد. اگر ارزش اقتصادی این گازها را با خسارتی که سوختن آن‌ها به محیط زیست وارد می‌کند، بسنجیم آن وقت به این نتیجه می‌رسیم که بهره برداری آن‌ها توجیه اقتصادی دارد. جمع آوری گاز فلر نیازمند جذب سرمایه خارجی و استفاده از فناوری می‌باشدو لذا بهره برداری از گاز مشعل در هر چارجوب قراردادی برای کشور مقرون به صرفه است، بهره‌‌برداری بهینه از گازهای همراه میادین نفتی، به عنوان یکی از وظایف اصلی شرکت ملی نفت ایران تعریف شده و مورد تاکید قرار گرفته است، اما متاسفانه در حال حاضر روزانه مقدار زیادی از گازهای همراه سوزانده می‌شوند و علاوه بر سوختن منابع ملی منجر به آسیب‌دیدگی محیط زیست نیز می‌شود.

به عنوان مثال طرح‌هایی از جمله طرح آماک (جمع‌آوری گازهای همراه)‌ که به منظور جمع‌آوری این گازها طراحی شده به اجرا درنیامده یا ناکافی بوده است. ظرفیت این طرح که برای میدان های مارون، آب تیمور، اهواز، بنگستان،‌ منصوری و کوپال در نظر گرفته شده با توجه به افزایش تولید از این میادین کافی نبوده است. معمولا سوختن گازهای همراه در ایران به عنوان نمادی از روشن بودن مشعل پالایشگاه یا اسکله نفتی و رونق فعالیت آن به شمار می‌رود، در حالی که در سایر کشورهای تولیدکننده نفت، این گاز‌ها جمع‌آوری شده و باز تولید می‌شوند، اما در ایران روزانه 44 میلیون مترمکعب گاز در مشعل پالایشگاه‌ها و بدون کوچک‌ترین استفاده‌ای سوزانده می‌شود که این رقم معادل مصرف گاز یک روز در کشور ترکیه است. در بسیاری از کشورهای دنیا پسماندها و ضایعات صنعت نفت و گاز دور ریخته نمی‌شوند و این پسماندها در صنایع پایین دستی استفاده می‌شوند و با‌ آن برای مردم ثروت، رفاه و اشتغال ایجاد می‌کنند.

با توجه به توضیحات ارائه شده این یادداشت این سوال پیش می آید که آیا خاموش بودن مشعل یا همان فلر نشانه خاموش بودن آن میدان یا پالایشگاه‌هاست؟ یا نشان‌دهنده توسعه فن آوری، اقتصادی و زیست‌محیطی کشورهایی است که از گاز همراه نیز استفاده مینمایند؟ کشورهای پیشرفته از انرژی تا حد ممکن استفاده و بهره‌برداری می‌کنند و ما به عنوان دومین دارنده منابع انرژی در دنیا، آن را می‌سوزانیم و هدر می‌دهیم و این هدرروی هیچ توجیه اقتصادی و ملی ندارد جز از بین رفتن منابع خدادادی. لذا لازم است شرکت ملی نفت ایران با ایجاد انگیزه های اقتصادی در بخش خصوصی، نسبت به جذب سرمایه و توان فنی شرکتهای داخلی و بین المللی صاحب این  فن آوری اقدام نماید تا بتوانی ضمن انجام تعهدات زیست محیطی بین المللی ، برای کشور اشتغال و درآمد ایجاد نماییم.
مسعود یوردخانی-کارشناس صنعت نفت و گاز