باشگاه خبری فراساحل: تامین ابزارهای مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های اقیانوس‌شناسی و تحقیقاتی از دلایل تولید شناور اقیانوس‌پیمای خلیج فارس در مقیاس ملی بوده است که با بهره‌برداری آن، ایران به یکی از قطب‌های تحقیقاتی در منطقه تبدیل خواهد شد. کشتی‌های اقیانوس پیما با کارکردهای تحقیقاتی از جمله نیازهای امروز کشورها برای مطالعه اقلیم دریا و نیز اجرای برنامه‌های علمی با هدف شناخت بیشتر از این اقلیم با رویکرد شناخت از ظرفیت‌های بی‌ نظیر دریا در علوم مختلف، همواره به عنوان یک اولویت مورد توجه کشورها قرار داشته اند. آنچه در ادامه مطالعه می نمائید، گزارشی جامع از ضرورت ها برای ساخت این شناور تحقیقاتی و همچنین مجموعه تجاربی است که جمهوری اسلامی ایران با ساخت و شروع به بهره برداری از این شناور می تواند بدان ها دست یابد. 

چرا باید اقیانوس پیما داشته باشیم؟

هم‌اینک و براساس آمارهای موجود 60 کشور جهان که عمدتا از کشورهای توسعه یافته و دارای توانایی بالای علمی هستند، از کاوشگرها و اقیانوس پیماهای تحقیقاتی به منظور بررسی دریا استفاده می کنند، به گونه‌ای که کاوشگرها توانسته اند اطلاعات ذی قیمت و بی نظیری را در مورد اقیانوس‌ها، موجودات ساکن در آن، بستر دریا، شناسایی منابع غذایی دریایی، هیدروگرافی، ژئوتکنیک دریایی، بستر شناسی، تحقیقات محیط زیست دریایی و مشخصات عمومی آب‌های هر منطقه دریایی ارایه کنند. 

با توجه به این کارکردها، در سند چشم انداز 20 ساله کشور که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، تاکید معظم له در قرار گرفتن ایران به عنوان سرآمد منطقه در حوزه‌های مختلف خصوصا در حوزه علمی، کارشناسان و متخصصان کشور در حوزه صنایع دریایی را بر آن داشت، ایران را از این فناوری بهره‌مند سازند و راه را برای تحقق عینی فرامین مقام معظم رهبری فراهم سازند و از این رو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در اقدامی منسجم کوشید با برنامه ریزی عملیاتی مدون نیازهای محققان و دانشمندان ایرانی را در این بخش شناسایی و برای برطرف کردن آن اقدام نماید.تولید نخستین اقیانوس پیمای کاوشگر با نام خلیج فارس، از اقداماتی بود که به صورت عملی برای تبدیل ایران به قطب علمی منطقه مورد توجه قرار گرفت و با حمایت ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان صنایع دریایی کشور، فرایند ساخت این کاوشگر برای تحقیق در آب های عمیق آغاز شد.

ضرورت های تولید کاوشگر اقیانوس پیما

هم اینک 2.06   درصد درآمد ناخالص ملی ایران از دریا تامین می‌شود که بخشی از این درآمد سهم نفت و گاز است و تنها یک درصد از درآمد احصا شده از منابع دیگر دریایی تامین می‌‏شود که این رقم، با توجه به حجم بالای دریا در کشور بسیار ناچیز است. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته دریا از سهم تولید ناخالص ملی بین 7 تا 10 درصد اثر‌گذاری و نقش آفرینی دارد. استفاده سنتی از منابع دریا در آب‌های عمیق و نیز نبود اطلاعات کافی از این منابع سبب شده است که سهم کمی از تولید ناخالص ملی کشور از دریا باشد، از این رو محققان کشورمان تلاش خود را برای شناخت بیشتر منابع دریایی در آب‌های عمیق سرزمینی و نیز فعالیت‌های تحقیقاتی در آب‌های بین المللی با استفاده از کاوشگرهای اقیانوس پیما دو چندان کردند.

ارایه تحلیل‌ها و داده‌های اطلاعاتی از منابع دریا و پایش لحظه به لحظه دریا و جمع‌آوری تغییرات رخ داده در این بخش و عرضه آن به دستگاه‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط برای برنامه‌ریزی در این حوزه، از جمله ضرورت‌هایی بود که ساخت این کاوشگر اقیانوس پیما در آب‌های عمیق را به عنوان یک ضرورت مهم در صدر طرح‌های کلان و ملی در حوزه فناوری ایران قرار داد .از سوی دیگر، تامین ابزارهای مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های اقیانوس شناسی و تحقیقاتی در این حوزه از دیگر دلایل تولید این شناور در مقیاس ملی برای کشور بوده است که با تامین و بهره‌برداری آن در آینده، ایران به یکی از قطب های تحقیقاتی در منطقه تبدیل خواهد شد. با توجه به این شرایط، اردیبهشت ماه سال 90، فاز عملیاتی اجرای این پروژه آغاز و با گذشت سه سال از زمان آغاز آن، این شناور یازدهم آذر ماه همزمان با شانزدهمین همایش صنایع دریایی در بندر عباس به آب انداخته خواهد شد. 

ایران پیشتاز در غرب آسیا

از سوی دیگر، با توجه به اهتمام کشور در انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه دریا در منطقه غرب آسیا، ایران با همکاری سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ماموریت یافت در حوزه دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان به فعالیت‌های تحقیقاتی بپردازد که این موضوع نشان دهنده توانایی بالای محققان ایران برای فعالیت در این بخش است.

تهدیدی که تبدیل به فرصت شد

با ورود جدی محققان ایرانی به موضوع ساخت کاوشگر اقیانوس‌‌پیمای ایرانی در آب‌های عمیق، تلاش هایی برای استفاده از تکنولوژی مورد استفاده در طراحی و تولید شناورهای مشابه خارجی آغاز شد و در این راستا، به منظور طراحی کاوشگر خلیج فارس، استفاده از مشاوران ایتالیایی در دستور کار قرار گرفت اما، با بهانه‌جویی‌های غرب و خودداری مشاوران خارجی در همکاری با محققان داخلی، استفاده از توان نیروهای زبده داخلی مورد توجه بیشتری قرار گرفت و در نهایت بدون استفاده از مشاورهای خارجی، کار طراحی کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس به صورت کامل در ایران به انجام رسید و عملا تهدید تحریم غرب برای متخصصان ایرانی، به فرصتی برای محک توانایی و تخصص آنان تبدیل شد.

ویژگی های کاوشگر تحقیقاتی

این کشتی اقیانوس‌پیما قادر است تا عمق 3 هزار متری از رسوبات کف دریاها و اقیانوس‌ها نمونه‌برداری کند و بسیاری از آنالیزها و آزمایش‌ها را نیز انجام دهد ضمن اینکه، طراحی، تولید قطعات و نیز استفاده از توان مهندسی داخلی و بومی سازی فناوری تولید را می توان مهمترین ویژگی این اقیانوس‌پیما دانست چرا که با نمونه‌های خارجی آن تفاوتی ندارد. به گفته دکتر عباس نوبختی، مجری طرح ساخت اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، بسیاری از بخش‌های این کاوشگر در داخل کشور ساخته شده است و بخش‌هایی که از خارج کشور تامین می‌شود به دلیل نبود صرفه اقتصادی برای تولید بوده است و نباید آن را به دلیل نداشتن تکنولوژی تولید دانست. از این رو می توان مدعی بود که ساخت کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، محصولی کاملا ایرانی و بومی است که از سوی متخصصان در مراحل پایانی ساخت قرار دارد. وی با اشاره به اینکه هم اینک از نظر دانش فنی توانایی کافی در اجرای این پروژه‌های بزرگ در کشور وجود دارد، اظهار داشت: ویژگی‌های دینامیکی این شناور مشابه سایر شناورهای در حال استفاده در جهان است و از این نظر تفاوتی با دیگر شناورهای تحقیقاتی و اقیانوس‌پیماهای ساخته شده در غرب وجود ندارد که این موضوع را می توان افتخاری بزرگ برای کارشناسان و متخصصان فعال در این حوزه دانست .به گفته مجری طرح ساخت کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج فارس، این کاوشگر قادر است علاوه بر ماندگاری 45 روزه در دریا، لایه‌های بسیار عمیق اقیانوس را مورد مطالعه خود قرار دهد که اینک شناورهای موجود در کشور قادر به انجام این کار نیستند.

مشخصات فنی کاوشگراقیانوس پیما

کاوشگر اقیانوس‌پیمای خلیج‌فارس به طول تقریبی 50 و عرض 10 متر و با وزنی معادل 900 تن و سرعت 15 گره دریایی و 12.5 گره برای گشت‌زنی از مهمترین طرح‌هایی است که اینک با بهره‌گیری از 16 محقق و صرف 10 هزار نفر ساعت نیرو به مراحل پایانی کار نزدیک می شود.

آزمایش های دامنه دار با هدف افزایش کارایی

به منظور آماده‌سازی این شناور برای وارد شدن به مراحل عملیاتی، فعالیت‌های تمرینی و آموزشی مستمر در چند سال اخیر انجام شده است به گونه‌ای که در انجام بزرگترین گشت اقیانوس‌شناسی خلیج فارس و دریای عمان که با شناور نیروی دریایی ارتش انجام شد، کسب تجارب گران‌بها و پرورش متخصصان و کارشناسان حرفه‌ای از اهم برنامه‌‌های آتی برای آغاز فعالیت‌های میدانی شناور تحقیقاتی اقیانوس پیمای خلیج فارس بوده است.